Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες

Καθώς το φαινόμενο της παγκόσμιας θέρμανσης γίνεται όλο και πιο έντονο και οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι εξαντλούνται, θα πρέπει να είμαστε όλοι έτοιμοι για μια επικείμενη μαζική μετανάστευση, αναφέρουν οι επιστήμονες. Κάθε μέρα χιλιάδες ανθρώπων πληθαίνουν τις τάξεις των περιβαλλοντικών προσφύγων -κυνηγημένοι από την αποδάσωση, τις φυσικές καταστροφές, τα πυρηνικά και βιομηχανικά ατυχήματα.

Το 2007 σε μια πρωτοφανή κίνηση το Συμβούλιο Ασφαλείας έβαλε για πρώτη φορά στην ατζέντα του το θέμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των γεωπολιτικών της συνεπειών, ενώ το Πεντάγωνο ετοιμάζεται για "νέου τύπου προκλήσεις" έχοντας προσθέσει επισήμως τις κλιματικές αλλαγές στο χάρτη των απειλών για τη διεθνή ασφάλεια.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις τις επόμενες δεκαετίες, εάν όχι νωρίτερα, εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να μεταναστεύσουν λόγω των περιβαλλοντικών πιέσεων.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι μέχρι το 2080, 150-200 εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν μετατραπεί σε "περιβαλλοντικούς πρόσφυγες". Ως περιοχές υψηλού κινδύνου αναφέρονται η Αφρική, η Ασία και η Μέση Ανατολή. Οι μικρές και αναπτυσσόμενες χώρες, που έχουν τη μικρότερη συμμετοχή στα ποσοστά εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, θα νιώσουν πρώτες τις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών και από αυτές θα δούμε τους πρώτους "περιβαλλοντικούς πρόσφυγες". Η διαφοροποίηση της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και την διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων θα αποτελέσει γενικό φαινόμενο, όπως τονίζεται στη νέα αναφορά από την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος.

Αυτές οι διαφοροποιήσεις είναι πιθανόν να συμπεριλαμβάνουν την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ισχυρότερους τροπικούς κυκλώνες, εντονότερες κατακρημνίσεις και συχνότερα φαινόμενα ξηρασίας.

Οι επιπτώσεις θα ποικίλουν ανά γεωγραφικό μήκος και πλάτος. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η επικέντρωση της προσοχής μας σε ορισμένους τομείς, όπως σε οικισμούς οι οποίοι βρίσκονται κοντά σε παράκτιες περιοχές, σε πυκνοκατοικημένες και άνυδρες περιοχές αλλά και σε περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας όπου παρατηρούνται μεγάλα ποσοστά υγρασίας και πλήττονται συχνά από μουσώνες.

Μια σημαντική άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα μπορούσε να προκαλέσει την μετανάστευση δεκάδων ή ακόμα και εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.

Για παράδειγμα, εάν ανεβούν τα επίπεδα της θάλασσας κατά 45 εκατοστά στο Μπανγκλαντές, θα χαθεί το 11% της επικράτειας της χώρας, με αποτέλεσμα την αναγκαστική μετατόπιση περίπου 5,5 εκατ. ανθρώπων. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη θεωρείται ότι αν και οι παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου αποτελούν μόνο το 2% της επιφάνειας των ηπείρων ωστόσο αποτελούν το 10% του ανθρώπινου πληθυσμού της γης. Αντίστοιχα σε πολλές χώρες κάτοικοι στην ενδοχώρα θα αντιμετωπίσουν τεράστια προβλήματα και αυτοί από τη στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών τάξεων, ζουν σε κοιλάδες ποταμών όπου τα συστήματα άρδευσης τροφοδοτούνται από το λιώσιμο των πάγων και του χιονιού.

Η ετήσια απορροή από το λιώσιμο του χιονιού συντελείται όλο και πιο σύντομα κάθε χρόνο καθιστώντας όλο και πιο δύσκολο το συγχρονισμό αυτού του φαινομένου με την εποχή του καλοκαιριού καθώς οι πάγοι εξαφανίζονται όλοι μαζί.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, ένας πολύ μεγάλος αριθμός γεωργών στην περιοχή της κοιλάδας του Κίτρινου Ποταμού της Κίνας πρόκειται να αντιμετωπίσει πολύ μεγάλα προβλήματα που θα σχετίζονται με τη διαθεσιμότητα σε νερό.

Στην Αφρική, όλα δείχνουν ότι οι υποανάπτυκτες και άνυδρες περιοχές πρόκειται να παρουσιάσουν πολύ πιο έντονα φαινόμενα ξηρασίας, εντείνοντας το φαινόμενο της πείνας για πολλά άτομα έχουν εγκατασταθεί σε άγονες και ευπαθείς περιοχές του πλανήτη.

Τα φαινόμενα βίας που έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή Νταρφούρ του δυτικού Σουδάν και της Σομαλίας αφορούν κυρίως την ανασφάλεια που υπάρχει σχετικά με την διαθεσιμότητα νερού και τροφής.

Παράλληλα μετά από κάθε κύκλο εμφάνισης του φαινομένου του Ελ Νίνιο, εκατοντάδες νησιά της Ινδονησίας αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα ξηρασίας με κατεστραμμένες σοδιές, λιμούς και αρρώστιες.

Οι περισσότεροι από τους σημερινούς "περιβαλλοντικούς πρόσφυγες" είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι (πρόσφυγες στις ίδιες τις χώρες τους) και πρέπει να υπάρξει διεθνής συμφωνία για τις υποχρεώσεις των κρατών να βοηθούν όσους πλήττονται από φυσικές καταστροφές ή επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών.
O πρώτος που προσδιόρισε την ύπαρξη περιβαλλοντικών προσφύγων ήταν ο El-Hinnawi, όταν δούλευε στο UNEP το 1985. Όμως, ακόμη δεν έχουν αναγνωριστεί επίσημα ως πρόσφυγες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και έτσι δεν μπορούν καν να διεκδικήσουν προστασία ή άσυλο.

Η Σύμβαση της Γενεύης που υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 1951, δεν καλύπτει τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες. Σύμφωνα με τη Σύμβαση πρόσφυγας είναι αυτός που υφίσταται διωγμό "λόγω της φυλής, της θρησκείας, της εθνικότητας, της συμμετοχής του σε κάποια κοινωνική ομάδα ή της συμφωνίας του με κάποια πολιτική άποψη".

Πρόσφατα ακτιβιστές και ειδικοί από 22 χώρες συγκεντρώθηκαν στη Βενετία της Ιταλίας στη δεύτερη Διεθνή Συνάντηση για τους Πρόσφυγες και τους Ζητούντες Άσυλο, έπ' ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Προσφύγων. Οι αντιπροσωπείες ζήτησαν επαναθεώρηση της Συνθήκης της Γενεύης. ¨όπως τονίστηκε ο ορισμός του δικαιώματος για άσυλο και για ανθρωπιστική προστασία πρέπει να συμπεριλάβει τις ιστορικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές αλλαγές των τελευταίων 50 χρόνων.

Ειδικά ο "πατέρας" της έννοιας του περιβαλλοντικού πρόσφυγα, ο El-Hinnawi, είπε ότι "μια νέα κατηγορία προσφύγων πρέπει να υιοθετηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη. Οι καταστροφές που προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αυξηθεί, οδηγώντας στη μετακίνηση εκατομμυρίων ανθρώπων. Η παροχή επείγουσας βοήθειας καλύπτει μόνο κάποιες συγκεκριμένες (ακραίες) καταστάσεις, αλλά δεν αποτελεί λύση".