Τ. Γεωργιοπούλου, εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24-06-2007
Ένα τεράστιο έργο που δρομολογήθηκε για να ποτιστεί ο διψασμένος, λόγω βαμβακιού και κατασπατάλησης, θεσσαλικός κάμπος
Γιατί η Θεσσαλία δεν έχει νερό; Ο άλλοτε σιτοβολώνας της χώρας, ο εύφορος θεσσαλικός κάμπος πώς έφτασε να διψά;
Η εντατική μονοκαλλιέργεια βαμβακιού, η αλόγιστη σπατάλη του νερού σε συνδυασμό με την υπερχρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, τα χρήματα των επιδοτήσεων που διοχετεύτηκαν χωρίς προγραμματισμό και ενημέρωση στη Θεσσαλία, μόλυναν τον Πηνειό, «ήπιαν» έως τον πάτο τα υπόγεια νερά, στέρεψαν τις πηγές. Ένα φαραωνικών διαστάσεων έργο, η εκτροπή του Αχελώου, έχει αποφασιστεί για να ποτιστεί ο κουρασμένος από την υπερεκμετάλλευση κάμπος, και να διαιωνιστεί ουσιαστικά η υπάρχουσα κατάσταση. Οι αγρότες δεν ξέρουν ή έστω δεν θέλουν να ξέρουν. Δεν ξέρουν ότι το νερό θα πρέπει να πληρώνεται όσο αξίζει, δεν ξέρουν ότι οι επιδοτήσεις τελειώνουν, δεν ξέρουν ότι το βαμβάκι δεν έχει μέλλον, δεν ξέρουν τι να κάνουν. Υπάρχουν όμως αυτοί που ξέρουν.
Οι επιστήμονες, οι ειδικοί, οι εμπλεκόμενοι, εκείνοι που θίγονται και αυτοί που ωφελούνται, στους οποίους απευθύνθηκε η «Κ» για να απαντήσει στις παρακάτω ερωτήσεις. Και βέβαια υπάρχουν και οι πολιτικοί που ξέρουν και μπορούν να αποφασίσουν. Είκοσι πέντε χρόνια συγκρούσεων και υποσχέσεων, τουλάχιστον 720 εκατομμύρια ευρώ, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα, για να εκτραπεί ο Αχελώος, το ποτάμι που κάποιοι ελπίζουν να σβήσει τη φωτιά που καίει χρόνια τώρα στο θεσσαλικό κάμπο. Αν κάθε χώρα έχει τους μύθους της, τότε σίγουρα το βαμβάκι και η έλλειψη νερού στη Θεσσαλία και η εκτροπή του Αχελώου είναι ένας ελληνικός μύθος. Μήπως ήρθε η ώρα να δούμε την πραγματικότητα; Η Θεσσαλία έχει πολύ βαμβάκι αλλά λίγο νερό. Μήπως, πριν φέρουμε πολύ νερό από μακριά, πρέπει να συζητήσουμε τι θα κάνουμε με το βαμβάκι;
1. Τι σημαίνει καλλιέργεια βαμβακιού και γιατί είναι τόσο «σημαντική» για τη Θεσσαλία; Σημαίνει χρήματα και μάλιστα εύκολα χρήματα. Το 1979 η βαμβακοκαλλιέργεια κάλυπτε 1,3 εκατ. στρέμματα στην Ελλάδα, το 1989 έφτασε τα 2,7 εκατ. στρεμ. και το 1995 εκτοξεύτηκε στα 4,4 εκατ. στρεμ. - περίπου το 50% των αρδευόμενων εκτάσεων στη χώρα και το 1/3 της γεωργικής γης. Η «ανάπτυξη» αυτή, που στηριζόταν στις κοινοτικές επιδοτήσεις, οδήγησε στη δημιουργία ενός δικτύου συμφερόντων και πολιτικών εξαρτήσεων. Η διεθνής τιμή του βαμβακιού δεν ξεπερνά τα 18-20 λεπτά (60-70 δραχμές) το κιλό και οι Έλληνες βαμβακοπαραγωγοί πολλές φορές έφτασαν να παίρνουν τα τετραπλάσια με την επιδότηση. Όταν η ποσότητα της παραγωγής ξεπέρασε τις κοινοτικές απαιτήσεις, δηλαδή το όριο παραγωγής για το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση έδινε επιδότηση, άρχισαν τα προβλήματα και οι γνωστές σε όλους κινητοποιήσεις των βαμβακοπαραγωγών. Αν και η ελληνική παραγωγή βαμβακιού αποτελεί μόνο το 2% της παγκόσμιας, είναι φανερό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιθυμεί τη συνέχισή της για διάφορους λόγους. Σύντομα, το ελληνικό βαμβάκι -όχι και πολύ καλής ποιότητας πλέον, είναι η αλήθεια- θα κληθεί να αντιμετωπίσει την αγορά χωρίς την ασπίδα της επιδότησης και τότε τίποτα δεν θα είναι το ίδιο στη Θεσσαλία.
2. Γιατί η Θεσσαλία δεν έχει νερό; Περισσότερο βαμβάκι σημαίνει περισσότερα χρήματα. Όμως για να βλαστήσει περισσότερο βαμβάκι (μια εξαιρετικά υδροβόρα καλλιέργεια), χρειάζεται περισσότερο νερό, όλο και περισσότερο νερό. Έτσι ο κάμπος έφτασε να διαθέτει 30.000 γεωτρήσεις και οι αγρότες να αντλούν νερό από τα 350 μέτρα βάθος σε σχέση με τα 35 που ήταν ο μέσος όρος το 1970. Σε κάποια σημεία, μάλιστα, φτάνει και τα 800 μέτρα σήμερα. Παράλληλα, τα υπόγεια νερά της Θεσσαλίας εμφανίζουν μεγάλες συγκεντρώσεις νιτρικών λόγω της υπερλίπανσης, ενώ το σύστημα άρδευσης κάθε άλλο παρά αποδοτικό ήταν και είναι. Εκτιμάται ότι το 40-50% του νερού με το οποίο ποτίζονται τα χωράφια χάνεται. Ακόμα και σήμερα, παρά το γεγονός ότι το νερό στη Θεσσαλία ως «είδος υπό εξαφάνιση», πρέπει (σύμφωνα με την οδηγία 2060 για το νερό) να κοστίζει ακριβά, πετιέται από τα κανόνια και χύνεται στον δρόμο ή εξατμίζεται. Σήμερα, με τις πλέον συντηρητικές εκτιμήσεις, το υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία κυμαίνεται μεταξύ 1.000 και 1.500 εκατ. κυβικών μέτρων το χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
3. Η εκτροπή του Αχελώου είναι λοιπόν η λύση; Κατ' αρχάς πρέπει να αποφασιστεί αν το βαμβάκι είναι η «λύση» για την αγροτική παραγωγή του εύφορου (;) Θεσσαλικού κάμπου. Όπως όλα δείχνουν, δεν είναι, γιατί το βαμβάκι δεν μπορεί να σταθεί στην αγορά χωρίς επιδότηση. Κατά συνέπεια πρέπει να αποφασιστεί τι θα το αντικαταστήσει και πόσο νερό θα χρειαστεί. Όμως, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ούτε το νερό του Αχελώου διαχρονικά έχει υπολογιστεί. Ακόμα χειρότερα, δεν έχει σχεδιαστεί το αρδευτικό δίκτυο που θα υποδεχθεί και θα αξιοποιήσει το νερό που θα φτάσει στη Θεσσαλία. «Το νερό θα πέσει απλά στον Πηνειό και οι αγρότες με σωλήνες θα παίρνουν νερό και θα αρδεύουν όσο θέλουν», λέει ο κ. Γιώργος Πολίτης, δικηγόρος εξειδικευμένος σε θέματα χωροταξίας και περιβάλλοντος, που ασχολείται εδώ και 20 χρόνια με την εκτροπή του Αχελώου.
4. Τι λένε εκείνοι που θα στερηθούν τον Αχελώο ή τουλάχιστον τμήμα του; Οι Αιτωλοακαρνάνες ξεσηκώθηκαν μόλις άκουσαν για το έργο. Στις κινητοποιήσεις τους, μάλιστα, οφείλεται η αλλαγή σχεδίων και η λεγόμενη στροφή προς τη μικρή εκτροπή που προβλέπει τη διοχέτευση στη Θεσσαλία ποσότητας 600 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού, του μισού απ' ό,τι αρχικά είχε εξαγγελθεί. «Η Θεσσαλία να διαχειρίζεται τα δικά της και να μη ζητά να σπαταλήσει και όσα δεν της ανήκουν», λένε χαρακτηριστικά. «Συνασπισμός Φορέων της Αιτωλοακαρνανίας» που αντιτίθεται στο έργο ανέθεσε την εκπόνηση ολοκληρωμένης μελέτης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της εκτροπής του Αχελώου. Η μελέτη ολοκληρώθηκε το 2004 με τη συμμετοχή 18 επιστημόνων. Πραγματοποιήθηκε από το γραφείο «ENVIPLAN - Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες», με το οποίο συνεργάστηκε ομάδα επιστημόνων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών με επικεφαλής τον Αν. Καθ. Λεωνίδα Λουλούδη και το Γραφείο Οικονομικών Μελετών «ECOPLAN», που εκτός από το περιβαλλοντικό μετρά και το κοινωνικό κόστος του έργου. Για ακόμα μια φορά ένας νομός φτωχός, η Αιτωλοκαρνανία (έχει ένα από τα χαμηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη χώρα), θα πρέπει να θυσιαστεί για έναν πλούσιο νομό. Ακόμα περισσότερο, τεράστιοι εθνικοί πόροι (η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν δέχεται να χρηματοδοτήσει το έργο), δεσμεύονται για χάρη μιας και μόνης περιφέρειας.
5. Πόσο «κοστίζει» το έργο περιβαλλοντικά; Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το περιβαλλοντικό κόστος για την Αιτωλοακαρνανία και τις λιμνοθάλασσες Αιτωλικού και Μεσολογγίου θα είναι μεγάλο. Ασφαλώς η μείωση της παροχής του νερού ενός ποταμού δεν μπορεί παρά να έχει αρνητική επίδραση σε όλες τις περιοχές από τις οποίες περνά. Στις εκβολές του Αχελώου ήδη μπαίνει αλμυρό νερό που φτάνει πολλά χιλιόμετρα μέσα στο ποτάμι. Το φαινόμενο αυτό ασφαλώς θα ενταθεί και αυτό θα δημιουργήσει προβλήματα στην άρδευση αλλά και όλο το οικοσύστημα της περιοχής. Οι υγρότοποι της Αιτωλοκαρνανίας σαφώς θα επηρεαστούν, με αποτέλεσμα τη μετανάστευση ή και εξαφάνιση ειδών. Το μικροκλίμα της περιοχής των έργων θα αλλάξει και το τοπίο θα υποστεί ισχυρή αλλοίωση. Ακόμα και οι πηγές του Αχελώου εκτιμάται ότι θα δίνουν λιγότερο νερό. Το νερό του Αχελώου, μέσα από μια παράξενη αντίληψη για την προστασία του περιβάλλοντος, θα χρησιμοποιηθεί για να θεραπευτεί ο Πηνειός, ένα από τα περισσότερο ρυπασμένα ποτάμια της Ευρώπης, εφόσον δέχεται τις απορροές από τις καλλιέργειες (λιπάσματα και φυτοφάρμακα) αλλά και τα απόβλητα τυροκομείων και άλλων βιομηχανικών μονάδων.
6. Πόσο κοστίζει η εκτροπή σε χρήμα; Ακριβώς κανείς δεν γνωρίζει, γιατί μέσα στα 24 χρόνια που έχουν περάσει από τον αρχικό σχεδιασμό του έργου πολλά έχουν αλλάξει και κυρίως το κόστος του. Άλλωστε η πολεμική που έχει δεχθεί το έργο της εκτροπής οδήγησε συχνά στο να γίνονται κινήσεις, αν όχι εν κρυπτώ, σίγουρα με μειωμένη δημοσιότητα. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες ανακοινώσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ, συνολικά το έργο έχει στοιχίσει περισσότερο από 500 εκατομμύρια ευρώ -το φράγμα της Μεσοχώρας, το φράγμα της Συκιάς και μέρος της σήραγγας, περίπου 12 χλμ. σε σύνολο 17,5- και έχουν προϋπολογιστεί άλλα 220 εκατ. ευρώ για την ολοκλήρωσή του. Βέβαια, σε αυτό το κόστος δεν υπολογίζεται η δαπάνη για το αρδευτικό έργο που πρέπει να γίνει ώστε να υποδεχθεί το νερό του Αχελώου, και το οποίο εκτιμάται ότι θα είναι ανάλογο αυτού της εκτροπής.
7. Η ΔΕΗ συμφωνεί ή διαφωνεί με το έργο; Με όρους καθαρά οικονομικοτεχνικούς η ΔΕΗ θα έπρεπε να διαφωνεί με το έργο, και αυτή ήταν η αρχική της θέση. Καθώς όμως δεν είναι ιδιωτική εταιρεία αλλά είναι προσδεδεμένη στο άρμα του κράτους, σιγά σιγά άλλαξε άποψη. Η αρχική διαφωνία βασιζόταν στο γεγονός ότι θα μειωνόταν η ενεργειακή απόδοση των υδροηλεκτρικών φραγμάτων που υπάρχουν στον Αχελώο (Καστράκι, Στράτος και Νεοχώρι) λόγω της εκτροπής. Όμως οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί Μεσοχώρας και Συκιάς θα «αποζημίωναν» την εταιρεία που τελικά δέχθηκε να στηρίξει το έργο. Υπολογίζεται ότι η συνολική παραγωγή ρεύματος από τον Αχελώο θα είναι κατά 4% λιγότερη. Όμως έτσι και αλλιώς τα δεδομένα δεν λένε ψέματα. Στη Μεσοχώρα η ΔΕΗ έχει επενδύσει κεφάλαιο ύψους 400 εκατ. ευρώ. Ένα «εργοστάσιο φάντασμα» που θα μπορούσε να λειτουργεί από το 2001 στέκεται στην περιοχή και περιμένει το νερό του Αχελώου χάνοντας 25.000.000 ευρώ τον χρόνο... Υπολογίζεται ότι θα λειτουργήσει το 2009. Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο έργο θα μπορούσε να λειτουργήσει ανεξάρτητα από την εκτροπή.
8. Οι κάτοικοι της Μεσοχώρας, του χωριού που θα βυθιστεί στα νερά της εκτροπής, τι θα κάνουν; Δεν ξέρουν. Τους είπαν να μείνουν στο «υπόλοιπο» χωριό, αυτό που θα μείνει στην επιφάνεια, τους είπαν να φύγουν, τους είπαν ότι θα τους αποζημιώσουν, αλλά δεν ξέρουν με πόσα. Χρόνια τώρα περιμένουν. Η Μεσοχώρα είναι το κεφαλοχώρι της περιοχής, κτισμένη στις όχθες του ποταμού Αχελώου, που θα την πνίξει όταν ολοκληρωθεί η εκτροπή. Έχει Ταχυδρομείο, Αγροτική Τράπεζα και μετρά περίπου 200 μόνιμους κατοίκους τον χειμώνα, ένα ζωντανό ορεινό χωριό που ζει τη μοίρα ενός τόπου που δεν ξέρει αν αύριο θα σβηστεί από τον χάρτη. Να φτιάξεις την πλατεία ή δεν αξίζει τον κόπο; Το καλοκαίρι οι Μεσοχωρίτες γίνονται περισσότεροι γιατί έρχονται και οι κτηνοτρόφοι. Ο κ. Γιώργος Χονδρός, που έχει αναλάβει εδώ και είκοσι χρόνια το δύσκολο έργο της εκπροσώπησης των κατοίκων του χωριού που βρίσκεται «ανάμεσα», όπως λέει και το όνομά του, σημειώνει ότι υπάρχουν κάποιοι, «κυρίως αυτοί που λείπουν και έχουν κληρονομήσει κάποια στρέμματα», που προτιμούν την αποζημίωση. Οι άλλοι θέλουν να μείνουν στον τόπο τους. «Εμείς πιστεύουμε ότι θα νικήσουμε», λέει και «ας είμαστε τόσο μικροί. Έχουμε γίνει πολύ δύσκολος αντίπαλος για τη ΔΕΗ».
9. Γιατί οι πολιτικοί επιμένουν να γίνει; Και μόνο το γεγονός ότι η απόφαση για την εκτροπή του Αχελώου ανακοινώθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου στην επέτειο του Κιλελέρ το 1983, δείχνει την πολιτική σημασία που του αποδίδεται. Στη Θεσσαλία, εδώ και δύο δεκαετίες η φήμη για το έργο έχει αποκτήσει μυθικές διαστάσεις και προβάλλεται ως λύση όλων των προβλημάτων. Οι πολιτικοί της εκάστοτε κυβέρνησης, ειδικά όταν επισκέπτονται τη Θεσσαλία, φροντίζουν πάντα να πουν κάτι υπέρ της εκτροπής. Τελευταίος υπέρμαχός της, ο νυν υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς φαίνεται ότι έχει βάλει στοίχημα να ολοκληρωθούν τα έργα. Όπως είναι λογικό πάντως, έπειτα από τόσα χρόνια υποσχέσεων ο πολιτικός που θα τολμήσει να μιλήσει για εξοικονόμηση νερού και καλύτερες πρακτικές αξιοποίησης του νερού στη θέση του έργου του Αχελώου, θα χρειαστεί κάτι παραπάνω από πολιτικό θάρρος.
10. Αφού το ΣτΕ έχει σταματήσει πολλές φορές το έργο, πώς τελικά συνεχίζεται; Ακριβώς επειδή οι πολιτικοί το θέλουν, βρίσκουν τρόπους να το προχωρήσουν ή έστω να δείξουν ότι το προχωρούν. Έξι φορές το έργο έχει συζητηθεί στα δικαστήρια και τέσσερις έχει μπλοκαριστεί από το ΣτΕ. Όμως κάθε φορά υπάρχει ένα παράθυρο που μένει ανοιχτό. Μόλις πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2006, ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς, για να παρακάμψει τον σκόπελο του ΣτΕ, πέρασε δύο τροπολογίες που αφορούσαν την έγκριση περιβαλλοντικών όρων για το φράγμα της Συκιάς σε νόμο που αφορούσε το κτηματολόγιο. Έτσι κατοχυρώθηκε εκ νέου η δημοπρασία που είχε πραγματοποιηθεί και προχωρούν τα έργα στη Συκιά. Εκτιμάται πάντως ότι θα ολοκληρωθεί σε διάστημα 6-7 χρόνων
Γιατί η Θεσσαλία δεν έχει νερό; Ο άλλοτε σιτοβολώνας της χώρας, ο εύφορος θεσσαλικός κάμπος πώς έφτασε να διψά;
Η εντατική μονοκαλλιέργεια βαμβακιού, η αλόγιστη σπατάλη του νερού σε συνδυασμό με την υπερχρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, τα χρήματα των επιδοτήσεων που διοχετεύτηκαν χωρίς προγραμματισμό και ενημέρωση στη Θεσσαλία, μόλυναν τον Πηνειό, «ήπιαν» έως τον πάτο τα υπόγεια νερά, στέρεψαν τις πηγές. Ένα φαραωνικών διαστάσεων έργο, η εκτροπή του Αχελώου, έχει αποφασιστεί για να ποτιστεί ο κουρασμένος από την υπερεκμετάλλευση κάμπος, και να διαιωνιστεί ουσιαστικά η υπάρχουσα κατάσταση. Οι αγρότες δεν ξέρουν ή έστω δεν θέλουν να ξέρουν. Δεν ξέρουν ότι το νερό θα πρέπει να πληρώνεται όσο αξίζει, δεν ξέρουν ότι οι επιδοτήσεις τελειώνουν, δεν ξέρουν ότι το βαμβάκι δεν έχει μέλλον, δεν ξέρουν τι να κάνουν. Υπάρχουν όμως αυτοί που ξέρουν.
Οι επιστήμονες, οι ειδικοί, οι εμπλεκόμενοι, εκείνοι που θίγονται και αυτοί που ωφελούνται, στους οποίους απευθύνθηκε η «Κ» για να απαντήσει στις παρακάτω ερωτήσεις. Και βέβαια υπάρχουν και οι πολιτικοί που ξέρουν και μπορούν να αποφασίσουν. Είκοσι πέντε χρόνια συγκρούσεων και υποσχέσεων, τουλάχιστον 720 εκατομμύρια ευρώ, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα, για να εκτραπεί ο Αχελώος, το ποτάμι που κάποιοι ελπίζουν να σβήσει τη φωτιά που καίει χρόνια τώρα στο θεσσαλικό κάμπο. Αν κάθε χώρα έχει τους μύθους της, τότε σίγουρα το βαμβάκι και η έλλειψη νερού στη Θεσσαλία και η εκτροπή του Αχελώου είναι ένας ελληνικός μύθος. Μήπως ήρθε η ώρα να δούμε την πραγματικότητα; Η Θεσσαλία έχει πολύ βαμβάκι αλλά λίγο νερό. Μήπως, πριν φέρουμε πολύ νερό από μακριά, πρέπει να συζητήσουμε τι θα κάνουμε με το βαμβάκι;
1. Τι σημαίνει καλλιέργεια βαμβακιού και γιατί είναι τόσο «σημαντική» για τη Θεσσαλία; Σημαίνει χρήματα και μάλιστα εύκολα χρήματα. Το 1979 η βαμβακοκαλλιέργεια κάλυπτε 1,3 εκατ. στρέμματα στην Ελλάδα, το 1989 έφτασε τα 2,7 εκατ. στρεμ. και το 1995 εκτοξεύτηκε στα 4,4 εκατ. στρεμ. - περίπου το 50% των αρδευόμενων εκτάσεων στη χώρα και το 1/3 της γεωργικής γης. Η «ανάπτυξη» αυτή, που στηριζόταν στις κοινοτικές επιδοτήσεις, οδήγησε στη δημιουργία ενός δικτύου συμφερόντων και πολιτικών εξαρτήσεων. Η διεθνής τιμή του βαμβακιού δεν ξεπερνά τα 18-20 λεπτά (60-70 δραχμές) το κιλό και οι Έλληνες βαμβακοπαραγωγοί πολλές φορές έφτασαν να παίρνουν τα τετραπλάσια με την επιδότηση. Όταν η ποσότητα της παραγωγής ξεπέρασε τις κοινοτικές απαιτήσεις, δηλαδή το όριο παραγωγής για το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση έδινε επιδότηση, άρχισαν τα προβλήματα και οι γνωστές σε όλους κινητοποιήσεις των βαμβακοπαραγωγών. Αν και η ελληνική παραγωγή βαμβακιού αποτελεί μόνο το 2% της παγκόσμιας, είναι φανερό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιθυμεί τη συνέχισή της για διάφορους λόγους. Σύντομα, το ελληνικό βαμβάκι -όχι και πολύ καλής ποιότητας πλέον, είναι η αλήθεια- θα κληθεί να αντιμετωπίσει την αγορά χωρίς την ασπίδα της επιδότησης και τότε τίποτα δεν θα είναι το ίδιο στη Θεσσαλία.
2. Γιατί η Θεσσαλία δεν έχει νερό; Περισσότερο βαμβάκι σημαίνει περισσότερα χρήματα. Όμως για να βλαστήσει περισσότερο βαμβάκι (μια εξαιρετικά υδροβόρα καλλιέργεια), χρειάζεται περισσότερο νερό, όλο και περισσότερο νερό. Έτσι ο κάμπος έφτασε να διαθέτει 30.000 γεωτρήσεις και οι αγρότες να αντλούν νερό από τα 350 μέτρα βάθος σε σχέση με τα 35 που ήταν ο μέσος όρος το 1970. Σε κάποια σημεία, μάλιστα, φτάνει και τα 800 μέτρα σήμερα. Παράλληλα, τα υπόγεια νερά της Θεσσαλίας εμφανίζουν μεγάλες συγκεντρώσεις νιτρικών λόγω της υπερλίπανσης, ενώ το σύστημα άρδευσης κάθε άλλο παρά αποδοτικό ήταν και είναι. Εκτιμάται ότι το 40-50% του νερού με το οποίο ποτίζονται τα χωράφια χάνεται. Ακόμα και σήμερα, παρά το γεγονός ότι το νερό στη Θεσσαλία ως «είδος υπό εξαφάνιση», πρέπει (σύμφωνα με την οδηγία 2060 για το νερό) να κοστίζει ακριβά, πετιέται από τα κανόνια και χύνεται στον δρόμο ή εξατμίζεται. Σήμερα, με τις πλέον συντηρητικές εκτιμήσεις, το υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία κυμαίνεται μεταξύ 1.000 και 1.500 εκατ. κυβικών μέτρων το χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
3. Η εκτροπή του Αχελώου είναι λοιπόν η λύση; Κατ' αρχάς πρέπει να αποφασιστεί αν το βαμβάκι είναι η «λύση» για την αγροτική παραγωγή του εύφορου (;) Θεσσαλικού κάμπου. Όπως όλα δείχνουν, δεν είναι, γιατί το βαμβάκι δεν μπορεί να σταθεί στην αγορά χωρίς επιδότηση. Κατά συνέπεια πρέπει να αποφασιστεί τι θα το αντικαταστήσει και πόσο νερό θα χρειαστεί. Όμως, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ούτε το νερό του Αχελώου διαχρονικά έχει υπολογιστεί. Ακόμα χειρότερα, δεν έχει σχεδιαστεί το αρδευτικό δίκτυο που θα υποδεχθεί και θα αξιοποιήσει το νερό που θα φτάσει στη Θεσσαλία. «Το νερό θα πέσει απλά στον Πηνειό και οι αγρότες με σωλήνες θα παίρνουν νερό και θα αρδεύουν όσο θέλουν», λέει ο κ. Γιώργος Πολίτης, δικηγόρος εξειδικευμένος σε θέματα χωροταξίας και περιβάλλοντος, που ασχολείται εδώ και 20 χρόνια με την εκτροπή του Αχελώου.
4. Τι λένε εκείνοι που θα στερηθούν τον Αχελώο ή τουλάχιστον τμήμα του; Οι Αιτωλοακαρνάνες ξεσηκώθηκαν μόλις άκουσαν για το έργο. Στις κινητοποιήσεις τους, μάλιστα, οφείλεται η αλλαγή σχεδίων και η λεγόμενη στροφή προς τη μικρή εκτροπή που προβλέπει τη διοχέτευση στη Θεσσαλία ποσότητας 600 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού, του μισού απ' ό,τι αρχικά είχε εξαγγελθεί. «Η Θεσσαλία να διαχειρίζεται τα δικά της και να μη ζητά να σπαταλήσει και όσα δεν της ανήκουν», λένε χαρακτηριστικά. «Συνασπισμός Φορέων της Αιτωλοακαρνανίας» που αντιτίθεται στο έργο ανέθεσε την εκπόνηση ολοκληρωμένης μελέτης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της εκτροπής του Αχελώου. Η μελέτη ολοκληρώθηκε το 2004 με τη συμμετοχή 18 επιστημόνων. Πραγματοποιήθηκε από το γραφείο «ENVIPLAN - Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες», με το οποίο συνεργάστηκε ομάδα επιστημόνων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών με επικεφαλής τον Αν. Καθ. Λεωνίδα Λουλούδη και το Γραφείο Οικονομικών Μελετών «ECOPLAN», που εκτός από το περιβαλλοντικό μετρά και το κοινωνικό κόστος του έργου. Για ακόμα μια φορά ένας νομός φτωχός, η Αιτωλοκαρνανία (έχει ένα από τα χαμηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη χώρα), θα πρέπει να θυσιαστεί για έναν πλούσιο νομό. Ακόμα περισσότερο, τεράστιοι εθνικοί πόροι (η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν δέχεται να χρηματοδοτήσει το έργο), δεσμεύονται για χάρη μιας και μόνης περιφέρειας.
5. Πόσο «κοστίζει» το έργο περιβαλλοντικά; Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το περιβαλλοντικό κόστος για την Αιτωλοακαρνανία και τις λιμνοθάλασσες Αιτωλικού και Μεσολογγίου θα είναι μεγάλο. Ασφαλώς η μείωση της παροχής του νερού ενός ποταμού δεν μπορεί παρά να έχει αρνητική επίδραση σε όλες τις περιοχές από τις οποίες περνά. Στις εκβολές του Αχελώου ήδη μπαίνει αλμυρό νερό που φτάνει πολλά χιλιόμετρα μέσα στο ποτάμι. Το φαινόμενο αυτό ασφαλώς θα ενταθεί και αυτό θα δημιουργήσει προβλήματα στην άρδευση αλλά και όλο το οικοσύστημα της περιοχής. Οι υγρότοποι της Αιτωλοκαρνανίας σαφώς θα επηρεαστούν, με αποτέλεσμα τη μετανάστευση ή και εξαφάνιση ειδών. Το μικροκλίμα της περιοχής των έργων θα αλλάξει και το τοπίο θα υποστεί ισχυρή αλλοίωση. Ακόμα και οι πηγές του Αχελώου εκτιμάται ότι θα δίνουν λιγότερο νερό. Το νερό του Αχελώου, μέσα από μια παράξενη αντίληψη για την προστασία του περιβάλλοντος, θα χρησιμοποιηθεί για να θεραπευτεί ο Πηνειός, ένα από τα περισσότερο ρυπασμένα ποτάμια της Ευρώπης, εφόσον δέχεται τις απορροές από τις καλλιέργειες (λιπάσματα και φυτοφάρμακα) αλλά και τα απόβλητα τυροκομείων και άλλων βιομηχανικών μονάδων.
6. Πόσο κοστίζει η εκτροπή σε χρήμα; Ακριβώς κανείς δεν γνωρίζει, γιατί μέσα στα 24 χρόνια που έχουν περάσει από τον αρχικό σχεδιασμό του έργου πολλά έχουν αλλάξει και κυρίως το κόστος του. Άλλωστε η πολεμική που έχει δεχθεί το έργο της εκτροπής οδήγησε συχνά στο να γίνονται κινήσεις, αν όχι εν κρυπτώ, σίγουρα με μειωμένη δημοσιότητα. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες ανακοινώσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ, συνολικά το έργο έχει στοιχίσει περισσότερο από 500 εκατομμύρια ευρώ -το φράγμα της Μεσοχώρας, το φράγμα της Συκιάς και μέρος της σήραγγας, περίπου 12 χλμ. σε σύνολο 17,5- και έχουν προϋπολογιστεί άλλα 220 εκατ. ευρώ για την ολοκλήρωσή του. Βέβαια, σε αυτό το κόστος δεν υπολογίζεται η δαπάνη για το αρδευτικό έργο που πρέπει να γίνει ώστε να υποδεχθεί το νερό του Αχελώου, και το οποίο εκτιμάται ότι θα είναι ανάλογο αυτού της εκτροπής.
7. Η ΔΕΗ συμφωνεί ή διαφωνεί με το έργο; Με όρους καθαρά οικονομικοτεχνικούς η ΔΕΗ θα έπρεπε να διαφωνεί με το έργο, και αυτή ήταν η αρχική της θέση. Καθώς όμως δεν είναι ιδιωτική εταιρεία αλλά είναι προσδεδεμένη στο άρμα του κράτους, σιγά σιγά άλλαξε άποψη. Η αρχική διαφωνία βασιζόταν στο γεγονός ότι θα μειωνόταν η ενεργειακή απόδοση των υδροηλεκτρικών φραγμάτων που υπάρχουν στον Αχελώο (Καστράκι, Στράτος και Νεοχώρι) λόγω της εκτροπής. Όμως οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί Μεσοχώρας και Συκιάς θα «αποζημίωναν» την εταιρεία που τελικά δέχθηκε να στηρίξει το έργο. Υπολογίζεται ότι η συνολική παραγωγή ρεύματος από τον Αχελώο θα είναι κατά 4% λιγότερη. Όμως έτσι και αλλιώς τα δεδομένα δεν λένε ψέματα. Στη Μεσοχώρα η ΔΕΗ έχει επενδύσει κεφάλαιο ύψους 400 εκατ. ευρώ. Ένα «εργοστάσιο φάντασμα» που θα μπορούσε να λειτουργεί από το 2001 στέκεται στην περιοχή και περιμένει το νερό του Αχελώου χάνοντας 25.000.000 ευρώ τον χρόνο... Υπολογίζεται ότι θα λειτουργήσει το 2009. Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο έργο θα μπορούσε να λειτουργήσει ανεξάρτητα από την εκτροπή.
8. Οι κάτοικοι της Μεσοχώρας, του χωριού που θα βυθιστεί στα νερά της εκτροπής, τι θα κάνουν; Δεν ξέρουν. Τους είπαν να μείνουν στο «υπόλοιπο» χωριό, αυτό που θα μείνει στην επιφάνεια, τους είπαν να φύγουν, τους είπαν ότι θα τους αποζημιώσουν, αλλά δεν ξέρουν με πόσα. Χρόνια τώρα περιμένουν. Η Μεσοχώρα είναι το κεφαλοχώρι της περιοχής, κτισμένη στις όχθες του ποταμού Αχελώου, που θα την πνίξει όταν ολοκληρωθεί η εκτροπή. Έχει Ταχυδρομείο, Αγροτική Τράπεζα και μετρά περίπου 200 μόνιμους κατοίκους τον χειμώνα, ένα ζωντανό ορεινό χωριό που ζει τη μοίρα ενός τόπου που δεν ξέρει αν αύριο θα σβηστεί από τον χάρτη. Να φτιάξεις την πλατεία ή δεν αξίζει τον κόπο; Το καλοκαίρι οι Μεσοχωρίτες γίνονται περισσότεροι γιατί έρχονται και οι κτηνοτρόφοι. Ο κ. Γιώργος Χονδρός, που έχει αναλάβει εδώ και είκοσι χρόνια το δύσκολο έργο της εκπροσώπησης των κατοίκων του χωριού που βρίσκεται «ανάμεσα», όπως λέει και το όνομά του, σημειώνει ότι υπάρχουν κάποιοι, «κυρίως αυτοί που λείπουν και έχουν κληρονομήσει κάποια στρέμματα», που προτιμούν την αποζημίωση. Οι άλλοι θέλουν να μείνουν στον τόπο τους. «Εμείς πιστεύουμε ότι θα νικήσουμε», λέει και «ας είμαστε τόσο μικροί. Έχουμε γίνει πολύ δύσκολος αντίπαλος για τη ΔΕΗ».
9. Γιατί οι πολιτικοί επιμένουν να γίνει; Και μόνο το γεγονός ότι η απόφαση για την εκτροπή του Αχελώου ανακοινώθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου στην επέτειο του Κιλελέρ το 1983, δείχνει την πολιτική σημασία που του αποδίδεται. Στη Θεσσαλία, εδώ και δύο δεκαετίες η φήμη για το έργο έχει αποκτήσει μυθικές διαστάσεις και προβάλλεται ως λύση όλων των προβλημάτων. Οι πολιτικοί της εκάστοτε κυβέρνησης, ειδικά όταν επισκέπτονται τη Θεσσαλία, φροντίζουν πάντα να πουν κάτι υπέρ της εκτροπής. Τελευταίος υπέρμαχός της, ο νυν υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς φαίνεται ότι έχει βάλει στοίχημα να ολοκληρωθούν τα έργα. Όπως είναι λογικό πάντως, έπειτα από τόσα χρόνια υποσχέσεων ο πολιτικός που θα τολμήσει να μιλήσει για εξοικονόμηση νερού και καλύτερες πρακτικές αξιοποίησης του νερού στη θέση του έργου του Αχελώου, θα χρειαστεί κάτι παραπάνω από πολιτικό θάρρος.
10. Αφού το ΣτΕ έχει σταματήσει πολλές φορές το έργο, πώς τελικά συνεχίζεται; Ακριβώς επειδή οι πολιτικοί το θέλουν, βρίσκουν τρόπους να το προχωρήσουν ή έστω να δείξουν ότι το προχωρούν. Έξι φορές το έργο έχει συζητηθεί στα δικαστήρια και τέσσερις έχει μπλοκαριστεί από το ΣτΕ. Όμως κάθε φορά υπάρχει ένα παράθυρο που μένει ανοιχτό. Μόλις πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2006, ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς, για να παρακάμψει τον σκόπελο του ΣτΕ, πέρασε δύο τροπολογίες που αφορούσαν την έγκριση περιβαλλοντικών όρων για το φράγμα της Συκιάς σε νόμο που αφορούσε το κτηματολόγιο. Έτσι κατοχυρώθηκε εκ νέου η δημοπρασία που είχε πραγματοποιηθεί και προχωρούν τα έργα στη Συκιά. Εκτιμάται πάντως ότι θα ολοκληρωθεί σε διάστημα 6-7 χρόνων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου